شرف ؛ پاكدامني و آزادگي مهمترين عناصر شخصيتي يك دختر ترك آزربايجاني را تشكيل ميدهند.اين پاكدامني و آزادگي نمودهاي بسيار زيبايي در فولكلور و فرهنگ آذربايجان داشته است.يكي از اوجهاي بروز شرافت را ميتوان داستان ساراي ناميد.. قضيه از اينجا شروع ميشود كه در كنار رودخانه ي آرپا چايي كه در آذربايجان جاريست و اين رود از شعبه هاي قيزيل اؤزن ميباشد در يكي از دهات دختري ساري تللي(گيسو طلا) و آلا گؤز(چشم شهلا) به دنيا مي آيد.پدر و مادرش نام اين دختر را ساراي كه در تركي آزري تحليل يافته ساري آي(ماه زرد) ميباشد ميگذارند.سارايِ داستان در طبيعت آذربايجان پرورش مي يابد و دختري ماه رو ميشود.بزرگان ده ساراي را به پسري به نام خان چوبان نامزد ميكنند. روزي چشم خان ده به سارا ميافتد. خان ، پدر ساراي را فرا ميخواند و ازاو ميخواهد كه ساراي را به عقد او در آورد.پدر ساراي كه مرد ريش سفيدي بود و به خان چوبان قول مردانه داده بود و مصداق آتاسؤزي(ضرب المثل) آذربايجاني:(كيشي توپوردوغون يالاماز) پيشنهاد خان ده را رد ميكند.خلاصه از خان اصرار و از پدر انكار.

و در اين موقع است كه خان متوسل به زور شده و او را مورد ضرب و شتم قرارداده و ساراي را تهديد ميكند كه در صورت سربازدن از خواسته ئ خان ديگر پدر خود را نخواهد ديد چون او پدرش را خواهد كشت.ساراي كه به جز پدر كسي را نداشت و نميتوانست رنج و عذابش را ببيند بر خلاف علاقه ئ وافرش به خان چوبان و قولي كه به او داده بود علی الظاهرتن به خواسته ئ خان ظالم داد.کسی نمیدانست او یک مبارز است.

و روزي كه ساراي گفت كه آماده ازدواج با خان ميباشدهمه از اين تصميم او متحير شدند ولي او چاره اي جز اين نداشت چون او شير دختر ترك آذري بود و پاكدامن.

وساراي به دنبال خان راهي شد اما در راه تنش را به آب جاري آرپا چاي سپرد و خود را جاودانه ساخت.

آرپا چایی آشدی داشدی                سئل سارانی آلدی قاشدی

جوت باجی نین گؤزو یاشدی                هر گؤر‌نين گؤزو ياشدي

آپاردی سئللر سارانـــی                   بیـــــــــــراوجا بویلی بالانی                                                                 بير آلا گؤزلو بالاني

گئدین دئیین خان چوبانا                      گلمه سین بــو ایـــــل موغانا

گلــــــــسه باتار ناحـــــق قانا                 آپاردی سئللر ســــارانی

بیــــــــــــراوجا بویلی بالانی
 
آرپا چایی درین اولماز                  آخار ســـــــــولار ســـرین اولماز

سارا کیمی گلین اولماز                  آپاردی سئللـــــر ســــــارانی
بیــــــــــــراوجا بویلی بالانی             بير آلا گؤزلو بالاني

قالي گتير اوتاق دوشه                     سارا يئري قالدي بوشا
چوبان الين چيخدي بوشا                   آپاردي سئللر ساراني
بير آلا گؤزلو بالاني     

یک نصیحت

آن شنیدستی که روزی زیرکی با ابلهی

گفت: که این والی شهر ما گدایی بی حیاست؟

گفت:چون باشد گدا؟آن کز کلاهش تکمه ای

صد چو ما را سالها و روزها برگ و نواست

گفتش: ای مسکین،غلط اینک از این جا کرده ای

آن همه برگ و نوا دانی که آنجا از کجاست؟

در و مروارید طوقش اشک اطفال من است

گر بجویی تا به مغز استخوانش زان ماست

خواستن کدیه است،خواهی باج دان،خواهی خراج

زانکه گرده نام باشد،یک حقیقت را رواست

چون گدایی چیز دیگر نیست جز خواهندگی

هر که خواهد،گر سلیمانست و گر قارون،گداست

                                                                                         بیک بابا

می دانم که خاطرات متعددی از کدخدا،خانه انصاف، برق کشی ، آبرسانی ، سپاه بهداشت و سپاه ترویج و سرباز گیری ژاندارم ها ، آسیاب قدیم و جدید و موتور آب  ومراسم عزاداری محرم و ایام ماه مبارک رمضان و عروسی ها و ...داری ولی من خاطراتم را به اختصار می نویسم تا تو عزیز تکمیل نمایی.

-زندگی میکارد مرگ درو میکند.
- - به حال مسافری اشک میریزم که مرگ در مقصد انتظارش را میکشد.

- آدم تنبل شنیدن صدای پای دیگران را به صدای پای خودش ترجیح میدهد.

- عاشق شمشیری هستم که آرزوی آلوده شدن به خون را به گور برد.

- - دود و خاکستر فرزندان اتش هستند که با هم سازگاری ندارند.

تنها سفیدی که از سرما سیاه نمیشود برف است.

- قلب آب , حجله ی هماغوشی قطرات باران است.
 
- آدم شنوا و ناشنوا سکوت را یکسان میشنودند.

- - ستارگان کارنامه ی شب را لبریز از صفر میکنند.

- چون آب هزینه ی کاشتن و درو کردن ندارد ارزشش از نان کم تر است

تنها سفیدی که از سرما سیاه نمیشود برف است.

- قلب آب , حجله ی هماغوشی قطرات باران است.
 
- آدم شنوا و ناشنوا سکوت را یکسان میشنودند.

- - ستارگان کارنامه ی شب را لبریز از صفر میکنند.

- چون آب هزینه ی کاشتن و درو کردن ندارد ارزشش از نان کم تر است

دلم به حال آتشی میسوزد که واپسین دم حیاتش مصادف با زمستان است.

- - بیداری در چشم مسافر خسته به خواب میرود.

- زندگی عمری دست مرگ را از دامن موجودات کوتاه میکند.

آرزو میکنم آدم دروغگو بعد از با سواد شدن راست بنویسد.

- فاصله ی گامهای پرنده ی محبوس را شوق رسیدن به آزادی پر میکند.

- پرنده ی پیر آنچنان پرواز را از یاد میبرد که در پرنده بودن خودش هم شک میکند.

جزیره در دریا هم دل از خشکی نمی کند.

- عاقبت غم نیستی ریشه ی هستی را میسوزاند.

- خاکستر در اوج صداقت بیانگر روزگاری است که آتش گذرانده است.

- عاشق خربزه ام , زیرا مثل هندوانه تخمه هایش را در سلول انفرادی محبوس نمیکند.

- گوش سنگین از صاحبش هم حرف شنوی ندارد.

                                                                                    بیک بابا

غربت کشان هموطن و اثران بزگ آنان

در  معرفی روستا )    دیزج خلیل علیا  ) و معیشت  مردمان آنان اشاره شده بود که تعداد کثیری از همشهری ها به منظور تامین معاش به صورت موقت یا دایم به کشور های  مختلف از جمله به کشور روسیه  سابق ( آذر بایجان و قره باغ و...) و بیشتر به ترکیه سفر می کردند و همین امر باعث رشد فرهنگی و علمی  مردم این خطه شده و متقابلا  رشد مذهبی وشیعه گری در مقیاس مرتبط در کشور های متقابل و همچنین دوستی وصمیمیت نسل های مختلف  بین ایرانیان و مردم کشور های مورد نظر شده  که امروزه نیز اثرات آن بویژه در بین مردم روستا مشهود است . بهترین نشانه این تردد ها رشد علمی منطقه بود. قریب به اتفاق جوانان و میا نسالان و پیر مردان  این روستا در کشور های مختلف و در داخل کشور صاحب اثرات بشردوستانه می باشند

در راستای معرفی تعداد351نفر از همشهری ها هفت محله که به کشور ترکیه مسافرت کرده و اصطلاحا  غربت کش بودند با تلاش محقق محترم محمد علی نقابی جمع آوری و به شرح زیر تهیه شده باشد که مورد بهره برداری  شما عزیزان قرار گرفته و نقطه نظرات  خود را به ما هدیه کنید.و جا دارد از این مرد دنیا دیده و محقق تشکر گردد.

ادامه دوم غربتکشان

-بزگان  رسول( بازرگان)                                 ادامه حرف ج                               ادامه حروف چ-ح         

10-بلوری بهرام ( میزرا آغا)                           3-جبار لویی محمد                   11-حاجی بابایی نصراله(نوه)          

11-بهبهانی عزت                                         4-جبارلویی صمد                     12-حسنپور حسن

12-بی باک حسین                                        5-جبار لویی علی آقا                 13-حیرتی  عباس

13-بیرقدار محمد علی( بایراقداری)                    6-جلالی  فرضعلی                    14-حیرتی محمود        

حرف پ                                                    7-جمالی احمد                         حروف خ- د

1-پابخش اکبر                                             8-جنتی  جعفر صادق                  1-خلیل بیگلو نصیر               

2-پررنگ نصرالله                                         9-جنتی عباسعلی                       2-خلیلی دیزجی  اصغر

3-پریچهره  حسن                                         10- جولا زاده    تقی                  3-خلیلی دیزجی سیدحسن

4-پریچهره رحیم                                          11- جولا زاده    چهانگیر             4-خلیلی دیزجی میرقاسم

5-پریچهره سلیمان                                        12- جولا زاده    حسین               5-خلیلی زارع حسین  

6-پریچهره قاسم                                           13- جولا زاد    رضا                  6-خلیلی   ساری محمد   

7-پریچهره یعقوب                                         14- جولا زاده  تقی                    7-خورشیدی رضا 

8-پور اذر  غلامرضا( ساسان)                           15- جولا زاده  باقر                    8-خورشیدی سلیمان

9-پور آقایی بایرامعلی                                     16- جولا زاده  مشه  رضا            9-خیری پور عبدالمحمد

10-پور صادق  سلیمان                                   17- جولا زاده   مهدی                 10-خیری پور فتح الله    

11-بورعبدالله   رستمعلی                                 18- جولا زاده   نقی                    11-دشمن کش  احمد

12-پورعلی بیک  مسیب                                  19-جهاندوست رضا                    12-دشمن کش قلی

13-پور موسی قلی   یوسف                               حروف چ -ح                             13-دلارام  علیمحمد      

14- پورموسی قلی  خلیل                                 1-چاوشی احمد                           14-دلالت محمد( میرزایی)  

15-پورموس قلیرحیم                                      2-چاوشی حسن                            15-دلالت میرزا محمد 

حرف ت –ث                                                 3-چاوشی حسینعلی                        16-دلبسته رجبعلی  

1-تیری  حسین                                              5-چاوشی رسول                           17-دلبسته سلیمان

2-ثمری علی اکبر                                           6-چاوشی میر داوود                        18-دلبسته یوسف   

3- ثمری محمد                                              7-حاج علیان اصغر                          19-دمساز سلطانعلی

حرف ج                                                       8-حاجی بابایی رجب                         20-دنیابین سلیمان

1-جاوید اسماعیل                                            9-حاجی بابایی سولماز                      21-دنیابین  علی   

2-جبارلویی حسن ( صدر)                                10-حاجی بابایی نصرالله                  22-دیزجی میر ابوالفضل

ادامه سوم غربت کشان

حروف ر-ز

1-رازه  کاظم                                 حروف س-ش                                 حروف ص-ض-ط-ظ

2-رحمانپور احمد                                  1-ساعی محمد حسین                     1-صادقپور باقر

3-رهبری حسین(دکترحسین)                      2-ستاری اسماعیل                        2-صادقپورمحمدحسین

4-رسولزاده  ابوالفضل                            3-ستاری رستمعلی                         3-صادقپور محمد عل

5-رسولزاده یوسف                                4- ستاری عبدالرحیم                       4- صادقی معصومه

6-رضازاده حسن                                   5-ستاری عبدالستار                        5-صادقیحسن

7-رضایی عزت                                     6-سعادتنگار مسیب                         6-صادقی  محمدابراهیم

8-رنجی سلمان                                     7- سعادت نگار حسن                       7-صالحی ذئالفعلی(کدخدا)

9-روشن خلیل حسینعلی                           8-سعادتیان علی اصغر                      8-صداقت دوست آقا علی 

10-رونقگر ذوالفقار                               9-سعادتیان حسین                           9-صداقتی حبیبالله

11-رونقگر عبدالرحیم                             10-سعادتیان محمود                        10-صدری ابراهیم خلیل

12-رهبانی بایرامعلی(سلیمی)                     11-سلطانپسند ابراهیم                      11-  صدری عباس  

13-ریحانی ابراهیم                                  12-سلطانپسند اسماعیل                    12-صدری غلامعلی

14-ریحانی بایرام                                    13-سلطانپسند محمد                       13-صفتجو فتح الله

15-ریحانی شیئری                                   14-سلیمی فرد احمد                       14-ضیاء الدینی بایرام

16-زحتکش عباسعلی                                 15سلیمی فرد جمشید                     15-طاهر زاده سلیمان

17-زردکوهی شیرالله                                 16-سلیمی فرد رجبعلی                    16-طاهر زاده کرم

18-زردکوهی   قدرت                                 17-سلیمی فرد فاطمه صغری            17-طیاطبایی سید حسن              

19-زردکوهی یدالله                                    18-شادابی سلیمان                        18-طباطبایی میراسماعیل

20-زرنگار اکبر                                       19-شالچی زاده اکبر                      19-طباطبایی میرحسین

21-زرنگار یوسف                                    20-شاهقلی محرمعلی                     20-طباطبایی میر هاشم

22-زرین عباس                                       21-شاهقلی محمد علی                   21-طحنی غلامرضا

23-زرین  نورحیات                                   22-شعبانی علی                           22-طربخواه عبدالرحیم

24-زکریازاده احمد                                   23-شعبانی محمد                           23-طربخواه هاشم

25-زکریا زاده  صادق                                24-شریفی میریعقوب                     24-طربخواه یدالله

26-زکریا زاده محمد حسین                          25-شریفی میرعباس                      25-طریقت ابراهیم خلیل

27-زنده دل خیرالله                                    26-شیندی سلیمان                         26-طوبی  ستار

ادامه چهارم غربت کشان

ادامه حروف ص-ض-ط-ظ                             21-فروع الدینی فتح الله                       11-لغلی نژاد غلمحسین

27-طیاره ای  محمد رحیم                              22-فیروزیان عباسعلی                       12-محمد بیگی ذئالفقار  

28-ظریفی  خداکرم                                      23-قاسملو فتح الله                          13-محمد بیگی عبدالرحیم

29-ظریفی شعبان (عباس آقا)                         24-قاسملو احمد                             14-لطیفی محمد     

30-ظریفی علی بابا                                     25-قاسملو عباس                            15-محمد بیگی عبدالله     

31-ظریفی فرها32-ظریفی محمد حسین             26-قاسملو قربان                             16-محمدصالحی علیمحمد

32-ظفری مجید                                          27-قاضی  محمد                              17-محمدعلیزاده غفار     

حروف ع-غ-ف-ق                                        28-قدری رضا                               18-محمدعلیزاده محمدعلی

1-عباسزادگان ابوالقاسم                                  29-قربانعلی زاده علی                      19-محمدعلیزاده آقا علی

2-عجمی حیدر                                             30-قربانعلی زاده محمد                      20-میریلویی     محمد

3-عجمی مشگعلی                                         31-قره باغی احمد                          21-محمد نهال   حسن                

4-عطایی عباس                                            32-قنادی    علی                              22-محمدنیکی ذوالفقار

5-علی اکبر  برادر مظفر                                  33-قنجار  میر ایوب                         23-مرحمتی اکبر   

6-عنبری محمود                                          34-قوجا زاده اللهوردی                        24-ملازاده  محمد              

7-غازیان ابراهیم                                          35-قوخماز کاظم                       25-موسوی اقدم سید ابراهیم

8-غازیان حسین                                           36-قوخماز مشه قلی(سقا)            26- موسوی اقدم میراسماعیل

9-غازیان نادر                                             37-قیاسی محمد                         27-موسوی اقدم میر سلیمان     

10-غازیان یدالله                                           حروف ک- گ-ل-م                      28-میرزایی سید عباس

11-فتح علیلو میرزا علی                                1-کاظم نژاد احمد علی                  29-میرزایی سید علی اشرف

12-فدایی هاشم                                            2-کرم زاده حسن                         30-میرزایی محسن 

13-فدایی پور عبداله                                     3-کرم زاده محمد حسین                  31-میرزایی محمد رضا

14-فراغی ابراهیم                                        4-کرم زاده حسنعلی                        32-میرزایی میر محمود

15- فراغی حسین                                        5-کرم زاده حیدر علی                      حروف ن- و-ه-ی

16-فراغی علی                                           6-کریمپور محمد                            1-ناپیدا اسماعیل

17-فرقانی حسینعلی                                      7-گلشن سیداحمد                           2-ناپیدا اصغر 

18-فرقانی رسول                                         8-لطیفی ابراهیم                             3-ناپیدا اکبر

19-فرقانی  حسین                                         9-لطیفی حسن ( مدرس)                   4-ناپیداعبدالله

20-فروع الدینی حسین                                   10-لطیفی حسین                             5-ناپیداعلی  

مهاجرین ( غریتکشان روستا)در 5 برگ

ادامه پنجم غربتکشان

ادامه حروف ن- و-ه-ی

6-ناپیدا محمد                                                    34-نیک نژاد محمد

7-ناننی عبدالغفار                                               35-نیکی  رحیم              

8-نصیرپور داریوش (مرسین)                                36-نیکی قلی 

9-نژادی محمد علی                                            37-وحیدی صفر  

10-نقابی احمد علی                                           38-وفادار رستم

11-نقابی محمد رضا                                         39-وفایی حسینعلی

12-نقابی حبیب                                                40-ولیپور نورمحمد

13-نقابی عباسعلی                                          41-ولیجانی حاجی

14-نقابی محمد علی(محقق )                             42-هاشمزاده حسن     

15-نوپیدا محمد                                             43-یمینی اسماعیل

16-نوجهانی اصغر                                          44-یمینی عباس

17-نوجهانی حسین                                         45-یمینی اسدالله

18-نوجهانی علی                                           46 یوسفلویی  قاسمعلی

20-نوجهانی فریدون

21-نورسی اسماعیل

22-نورسی رحیم

23-نوری کریم

24-نوزاد اصغر

25-نوزاد بهمن

26-نوزاد اکبر

27-نوزاد قاسم

28-نوزادهاشم

29-نهالی ابراهیم

30-نهالی احمد(گولوم احمد)

31-نهالی بایرام

32-نهالی حسن

33-نهالی شیئری

همکلاسی سلام  ممکن است خاطرات بچگی را فراموش کرده باشی ولی دوران دبستان ودبیرستان را خوب به خاطر داری با شما هاهستم خواهران محترمه (پروین امینی، رقیه نقابی،نرکس طحنی،منیژه ثمری و عباسی،زهرا سلطانپسند،فاطمه صادقپور، معصومه نژادی و...که سال ها همکلاس بودیم و آقایان محترم : محمود دمساز( علاقمند به داستان اصلی و کرم)، محمد علی پابخش، مهدی آهنگربا آن شیطنت های زیبا یتان، مرحوم حسین پررنگ ( ناصح اعتقادی دوستان بود) ، نورالدین نوجهانی ( علی پروین زمان و مخترع )، جمشید امیری ( لطیفه گوی و خوش سخن)، حسین غازیان ( با آن خنده های زیبا و قاری قران )،، قاسم حسین پور ( درس خوان و خوش تیپ) ، نقی ستاری( زرنگ و با ادب) حسین شعبانی، حسین ابلاغی، مجید بهشتی  وحسن جنتی ومنتظری از وایقان،علی چاهی ورضا نیلوفر و چاوشی از نوجده، قاسم للطیفی،افتاده، جمشید طهمورث(راستی بنده را حلال کردی یانه)، نادر برومندو... ،  همه دوستان اهل وایقان و نوجده میدانم که همگی با گذشت تاریخ ، جزء بزرگ زنان و مردان روستا شده اید .

 هرکدام تربیت خانواده ای را به عهده دارید و از همه بالاتر در مشاغل مختلف عامل رشد فرهنگی و علمی و اقتصادی جامعه بودید ؛ خدا قوّت کار های شما همه و همه باقیات صالحات است و زیبا . کاش یکبار دیگر مدرسه ای بود و کلاس درسی و شیطنت های آن روزگار ، با وجود همه خوبان باز  اسم بد و خوب ها را مینوشتیم ،برای هم خط و نشان می کشیدیم ، به لطیفه های کلاسی می خندیدم ،برای اذیّت معلمین طرح می ریختیم ، به جای معلم درب کلاس را باز می کردیم و همه بلند می شدند وبعد همه باهم می خندیدیم ، خود را به مریضی می زدیم و برای آماده نبودن دروس بهانه های مختلف می تراشیدیم ، در روزهای زمستان برف بازی می کردیم و عمدا فرد دیگر راهدف قرار می دادیم ، برف بر جیب و گردن دیگران می گذاشتیم، بااستفاده از لوله خودکار و پوست پرتقال طرف را در جلو تخته سیاه هدف قرار می دادیم، نفت بخاری را زیاد می کردیم، دنبال نگاتیو پلی کپی ها بودیم،راستی دوست عزیز شما که به تدریس مشغول بودی تا چه میزان به رفتارهای دوران تحصیلی خودت و دوستانت در کلاس درس برخورد کردی ، با توجه به برخورد اخلاقی که با دانش آموزانت کردی در درون خود به رفتار های مشابه که انجام داده بودی خندیدی ،و شما دوست محترم که در سایر جایگاه ها مشغولی  واقعا گذشته زیبا نبود و امروز زیبا تر از دیروز نیست و فردا واقعا زیبا و تماشایی نخواهدبود ؟ مطمئم اینگونه است .

یاد کتک خوردن دوستان همکلاسی افتادی ، نگاه کن  فلانی دستها را باز کرده تا به گرمی از ورود ترکه های مدیر و ناظم استقبال و پذیرایی کند ، اونجا را نفر روسری سر کرده و سر برروی محل تحریر صندلی گذاشته تا ترکه ها فقط بر کمرش اثابت کند چون بارانی اش را از زیر لباس ها پوشیده تا اثر ترکه ها کمتر شود، خنده دار بود نگاه های خشمگین و طلبکارانه نفری که به دلیل چغلی طرف دیگر، مورد نوازش گرم مدیر یا ناظم قرار گرفته به صندلی های طرف مقابل ( به صندلی طرف دختران یا پسران). نوش جان جگرم خنک شد.چه خوب می شد در سال یک روز را به عنوان روز دیدار و تجدید خاطرات قرار می دادیم یا یک پوشه را به عنوان پوشه احوالپرسی با همکلاسی ها و دبیران آن زمان از طریق شبکه جهانی انتخاب می کردیم ،زیبا دیدن و زیبا اندیشیدن این جمع را درآن ماندگار می کردیم. با این نوشتار بر تمام خواهران و برادرانم که همکلاس من بودند عرض ادب و ارادت و بر دوستی شان افتخار می کنم.شیطنت های آن روز خاطرات زیبای امروزند. شاد یاشاین